Wraz z początkiem czerwca Gdański Zarząd Dróg i Zieleni rozpocznie badania archeologiczne wewnętrznych pasów zieleni, badania warunków środowiskowych i aktualizację inwentaryzacji drzewostanu Wielkiej Alei Lipowej. Prace potrwają do końca września*.

Działania, które zostaną podjęte latem, będą podstawą do zaprojektowania koncepcji rewaloryzacji Wielkiej Alei Lipowej. Jej celem jest zatrzymanie procesu naturalnej degradacji drzewostanu oraz przywrócenie wartości historycznych założenia.

Drzewostan Wielkiej Alei Lipowej na dziś liczy 597 egzemplarzy drzew, na które składają się zarówno lipy holenderskie  (nasadzenia z lat 1768 – 1770, 1815 -1945),  jak i lipy drobnolistne, szerokolistne i krymskie (nasadzenia po roku 1945). Wykonanie aktualizacji inwentaryzacji oraz szczegółowych badań warunków środowiskowych będzie jednym z elementów określenia sposobu przeprowadzenia rewaloryzacji Wielkiej Alei Lipowej oraz zaplanowania niezbędnych prac w istniejącym drzewostanie.

W wyniku inwentaryzacji dla każdego z drzew, znajdujących się w Wielkiej Alei Lipowej założona zostanie indywidualna karta, zawierająca wymiary, precyzyjną lokalizację na podstawie danych z systemu GPS, a także dokumentację fotograficzną. W karcie drzewa znajdą się również informacje na temat jego stanu zdrowotnego, technicznego, kondycji aparatu asymilacyjnego czy zwierząt, roślin i grzybów, występujących w części nadziemnej drzewa.

Wszystkie dane dotyczące każdego z drzew tworzących Wielką Aleję Lipową będą gromadzone w specjalnej aplikacji GIS. Jej stworzenie to kolejne z działań w bieżącym roku w procesie rewaloryzacji Alei. Aplikacja, nad powstaniem której prace się toczą, będzie źródłem szczegółowych informacji o każdym drzewie i jego aktualnym stanie. Będzie ona również zawierać informacje o zabiegach wykonywanych w obrębie drzewa oraz przeprowadzanych wycinkach i nasadzeniach. Dzięki aplikacji GIS w łatwy sposób będzie można w jednym miejscu przechowywać, analizować oraz aktualizować zgromadzone dane o drzewostanie Alei.

Badania archeologiczne w ciągu wewnętrznych pasów zieleni Wielkiej Alei Lipowej, wykona Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, na podstawie decyzji Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków  zezwalającej na prowadzenie badań archeologicznych. Podczas prowadzonych prac Wykonawca jest zobowiązany do wykonywania dokumentacji pomiarowej, fotograficznej oraz analitycznej badanych obiektów  i nawarstwień antropogenicznych zgodnie z zatwierdzonym programem badań archeologicznych.

Badania archeologiczne mają na celu zbadanie przebiegu zachowanych nawarstwień archeologicznych związanych z budową Wielkiej Alei w 1768-1770 r. oraz jej późniejszymi przekształceniami i użytkowaniem tj. wyłożeniem bruku, budową torów dla tramwajów konnych w 1872 roku, budową kolektora ściekowego w 1892 roku, czy też gruntowną przebudową w 1926 roku. Bardzo ważnym aspektem jest uchwycenie elementów pierwotnej infrastruktury nawodnienia grawitacyjnego, widocznego na rysunku Daniela Chodowieckiego z 1773 r. Przez ponad 200 lat Aleja była ulubionym miejscem spacerowym mieszkańców oraz traktem komunikacyjnym dla powozów. Badanie nawarstwień związanych z użytkowaniem terenu, może przynieść dodatkowe informacje na temat kultury materialnej mieszkańców. W tym celu na każdym etapie prac wykorzystany zostanie detektor metalu. Dodatkowo przeprowadzone zostanie badanie makroszczątek botanicznych z prób pobieranych w odpowiednich obszarach planowanych wykopów. Pozwoli to na uzupełnienie informacji na temat gatunków roślin użytkowanych w obrębie założenia, w tym różnych gatunków lipy sadzonych przez lata w ramach uzupełniania drzewostanu.

Ze względu na charakter i rozmiary zabytku objętego badaniami archeologicznymi (długość 2,1 km), prace archeologiczne zostaną podzielone na dwa etapy: badania weryfikacyjne – sondażowe (wyprzedzające realizację rewaloryzacji Wielkiej Alei) i nadzory archeologiczne (wykonywane podczas rewaloryzacji Wielkiej Alei).

W ramach 1 etapu badań założone zostaną wykopy sondażowe – planowo 20 wykopów, w których po mechanicznym usunięciu warstwy humusu mikro koparką, nawarstwienia zostaną eksplorowane ręcznie, do głębokości poziomu stropu calca, czyli do głębokości około 1,5-2 m. Wykopy będą posiadały kształt wąskich prostokątów wymiarach 8×1 m oraz mniejszych o wymiarach 4×1 m. Zostaną one założone prostopadle do jezdni, w obszarze wewnętrznego pasa zieleni, pomiędzy drzewami. Łączna planowana powierzchnia sondaży to 154 m2.

Kolejnym krokiem będzie kwerenda archiwalna i analiza zgromadzonych źródeł pisanych, kartograficznych oraz ikonograficznych dotyczących Wielkiej Alei Lipowej w Gdańsku w przedziale czasowym obejmującym okres od przygotowań do założenia Wielkiej Alei Lipowej w Gdańsku aż do przekształceń dokonanych w latach siedemdziesiątych XX wieku. Jesteśmy na etapie zapytania ofertowego. Przedmiotem tego zamówienia jest przeprowadzenie poszerzonej kwerendy archiwalnej dotyczącej  historii Wielkiej Alei Lipowej w Gdańsku. Do zadań wykonawcy należeć będzie przeprowadzenie analizy  zgromadzonych źródeł pisanych, graficznych  i kartograficznych i wykonanie opracowania historyczno-archiwalnego. Przebadanie dostępnych źródeł archiwalnych tj. pisanych, kartograficznych oraz ikonograficznych (opisów, map, rycin, rysunków, zdjęć, malowideł oraz innych dokumentów  archiwalnych i zapisów filmowych), mających związek z historią Wielkiej Alei Lipowej powinno obejmować  okresie od II poł. XVIII w. do lat siedemdziesiątych XX w. Kwerendą archiwalną należy objąć dostępne zbiory archiwalne krajowe takich instytucji jak: archiwa państwowe  i  miejskie, zbiory biblioteczne, zbiory muzealne, gabinety rycin, archiwalne zbiory uniwersyteckie, archiwalne zbiory wybranych instytucji kościelnych znajdujących się w Gdańsku, Warszawie, Poznaniu i Krakowie.

Celem rewaloryzacji Wielkiej Alei Lipowej, znajdujące się w ciągu Alei Zwycięstwa w Gdańsku jest odtworzenie historycznego kształtu i charakteru liczącej blisko 250 lat alei, która jest jednym z najstarszych tego typu zabytków w Europie. Zamierzeniem podjętych działań jest określenie kierunku rewaloryzacji Wielkiej Alei Lipowej oraz sposobu i harmonogramu jej przeprowadzenia.

Badania archeologiczne, kwerenda historyczna oraz szczegółowa inwentaryzacja pozwolą na uzyskanie możliwie szczegółowej wiedzy na temat pierwotnego kształtu Alei, stworzonego przez burmistrza Gdańska Daniela Gralatha w II połowie XVIII wieku i wykonanie aktualizacji posiadanej koncepcji rewaloryzacji Wielkiej Alei Lipowej. Wskaże ona zakres drzew, które należy zachować oraz sposób postępowania z nimi, m.in. prowadzenia prac pielęgnacyjnych czy zaopatrywania w wodę. W ponownie opracowanej koncepcji wskazane zostaną również rozwiązania dotyczące zagospodarowania terenu, projekty zmian w układzie drogowym, a także sposób pozyskiwania materiału do nasadzeń. Zaktualizowana koncepcja pozwoli określić optymalny sposób prowadzenia rewaloryzacji Wielkiej Alei Lipowej w następnych etapach.

Wielka Aleja Lipowa założona została w latach 1768 – 1770 r.  Kolejne nasadzenia miały miejsce około 1815 r. Następne uzupełnienia pochodzą z czasu przedwojennego i powojennego. Po wojnie zachwiano jednorodny skład gatunkowy Alei sadząc lipy kilku gatunków, zmieniono też moduł nasadzeń. Wielka Aleja Lipowa to czterorzędowa kompozycja przestrzenna o długości 2,042 km, szer. 34,53. Pierwotnie obsadzona 1416 lipami holenderskimi (po 354 w każdym rzędzie). Po II Wojnie Światowej podczas prac konserwatorskich doliczono się w Alei 1311 drzew. W latach 70 tych XX wieku w związku z wzmożonym zamieraniem drzew spowodowanym pracami budowlanymi w układzie komunikacyjnym dosadzono ok. 220 lip.

Obecnie Aleja liczy 597 drzew. Wiek drzew jest bardzo zróżnicowany od kilkunastu lat do 250. W wieku powyżej 70 lat jest ponad 400 drzew. Ponad 100 ma 250 lat.

Wielka Aleja Lipowa wpisana do rejestru zabytków została w 1967 r. pod numerem 285. Autorem projektu Alei jest kapitan Patzer, a jej fundatorem burmistrz miasta Gdańska Daniel Gralath. Dziś pozostaje jako jedna z najstarszych w Europie.

*Całość artykułu dostępna na stronie [GZDIZ]